از جمله مباحثی که در برنامههای تعلیم و تربیت اقتصادی بدان توجه میشود موضوع تقسیم کار و تخصص به عنوان مبنای مبادلات و تعاملات اقتصادی میان انسانهاست. جالب توجه است که در پیشینة تمدنی ما و در میان کتابهای بزرگانی چون فارابی، ابن سینا، ابن مسکویه و ... مطالب عمیقی از این دست وجود داشته و در تربیت اقتصادی جامعه تأثیرگذار بوده است. نمونهای از این موارد مطالبی است که در کتاب آراء اهل مدینه فاضلة فارابی در مورد اصل تفاوت به عنوان مبنای تقسیم کار آمده است و به چگونگی و نحوه آن در اجتماعات انسانی میپردازد.
«و هر یک از آدمیان بر سرشت و طبیعتی آفریده شدهاند که هم در قوام وجودی و هم در نیل و وصول به برترین کمالات خود، محتاج به اموری بسیاراند که هر یک به تنهایی نتوانند متکفل انجام همة آن امور باشند و بلکه در انجام آن احتیاج به گروهی بود که هر یک متکفل انجام امری از مایحتاج آن بود»
«و همانطور که اعضا تن از لحاظ فطرت و قوتهای طبیعی متفاضل و مختلفاند و در بین آنها یک عضو بود که رئیس اول همة اعضاء تن بود که قلب است و اعضایی بود که مراتب آنها نزدیک بدان رئیس بود و در هر یک قوتی طبیعی نهاده شده که بواسطة آن کار و فعل خود را بر وفق خواست و غرض بالطبع رئیس انجام میدهد...همین طور است حال مدینه که اجزاء متشکله آن از جهت فطرت مختلف و متفاضل الهیأت باشند...جز اینکه اعضاء بدن هم خود طبیعی است و هم هیأت حاصلة برای آنها عبرت است از قوتهای طبیعی ولی اجزاء مدینه گر چه طبیعی بوند ولکن هیأت و ملکاتی که بواسطة آنها افراد کارهای مدنی را انجام میدهند طبیعی نیست و بلکه ارادی است»
نکات دیگری که میتوان از این عبارت ها برداشت کرد عبارتند از:
- طرح بحث تقسیم کار و تخصص، با تشبیه جامعه به بدن انسان
- تقسیم کار و تعیین جایگاه و وظایف افراد در اجتماع انسانی بصورت ذاتی و اکتسابی(از طریق تفاوتهای طبیعی استعدادها و نیز وجود همت و ارادههای متفاوت در یادگیری فنون و حرفهها و...)
- اشاره به روابط رئیس و مرئوسی و خادم و مخدومی در اجتماعات انسانی
- تأثیر استعدادها و لیاقتها و نیز ارادهها و عزمها در پذیرش نقشهای اجتماعی
- و...
عکسهایی که از این دانشمند ایرانی منتشر شده است هم در نوع خود جالب توجه است. مانندعکس تمبر چاپ ایران و شوروی سابق و نیز عکس هایی که روی اسکناسهای جمهوری قزاقستان از فارابی درج شده است