آموزش دانش اقتصاد در دانشگاه‌ها

از جمله حوزه‌های مهم آموزش اقتصاد، پیشبرد آن در دانشگاه‌ها به شکل تربیت اقتصاددانان و عالمان اقتصادی است. همواره در نشریات بین المللی تربیت اقتصادی بخش مهمی از مطالب پیرامون این آموز‌ش‌ها و چند و چون آن است. اینکه در چه قالب‌هایی آموزش‌ها کاراتر می گردد و یا مفاهیم مناسب و کاربردی در دروس مختلف این رشته در دانشگاه‌ها چگونه تنظیم شود. مانند نشریه تخصصی تربیت اقتصادی

با این وجود حال و روز آموزش اقتصاد در دانشگاه‌ها و در رشته اقتصاد حتی در دانشگاه‌های خوب ایران چندان خوب نیست. در این زمینه مصاحبه مفصلی با سایت وزین آموزش اقتصاد به مناسبت اکران مجموعه مستند ما اقتصاددانیم داشتم که در ادامه نظر علاقمندان را بدان جلب می‌کنم. ضمنا در جلسه‌ای که به اکران این مجموعه اختصاص داشت و 28 اردیبهشت سال 1394 در دانشکده برگزار شد مطالب مشابهی را مطرح نمودم.

لینک مطلب در سایت مدرسه اقتصاد

طرح طوبی(گروه‌های علمی اقتصاد مقاومتی)

ابتدای سال 1392 با همکاری بسیج دانشجویی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان قرار بود دوره‌ای برای گفتمان سازی و البته ترویج تفکر اقتصاد مقاومتی در دانشکده ایجاد کنیم. مبنای طرح بر اساس تعامل میان دانشجویان و برگزار کنندگان و بر اساس گروه‌های مطالعاتی شکل می گرفت که بر اساس علاقه دانشجویان بوجود می‌آمدند و مخاطبین طرح ضمن بهره‌مندی از کارگاه‌های آموزشی رایگانی در زمینه مهارت‌های مطالعه و پژوهش، در حوزه مشخصی نیز کار مطالعاتی و پژوهشی خود را زیر نظر اساتید مشخص ادامه می‌دادند. 

اگرچه این طرح بدلیل تاخیر بسیار بسیج دانشجویی و عدم استمرار در اجرا در نیمه راه رها شد ولی از جهت طراحی خوبی که داشت برای علاقمندان لینک و ساختار اجرایی آن را قرار می‌دهم تا انشا الله در سایر دانشگاه‌ها چنانچه مجالی پیش آمد بتواند اجرایی گردد.

لینک طرح در صفحه بسیج دانشجویی دانشگاه اصفهان

کارگاه آموزشی اقتصاد مقاومتی برای فرهنگیان قم

در روزهای 21 و 28 آبان 1394 دوره آموزشی اقتصاد مقاومتی توسط بسیج فرهنگیان قم و با همکاری صنعت و معدن استان و اداره کل آموزش و پرورش برگزار شد. ارائه بحث در همه چهار جلسه‌ای که صبح(خواهران) و بعد از ظهر(برادران) این دو روز برگزار شد به ارائه مباحثی پیرامون تبیین اقتصاد مقاومتی بویژه با توجه به جایگاه مخاطب(فرهنگیان قم) اختصاص داشت. ضمن اینکه نوع مخاطب و وظیفه معلمان در اقتصاد مقاومتی ایجاب می‌کرد که ضمن طرح مباحثی در مفهوم شناسی به وظیفه معلم از جهت تربیت نسل آینده کشور نیز توجه شود. لذا قسمت دوم سخنرانی در هر چهار جلسه به ارائه مقدمه‌ای در تربیت اقتصادی و بویژه تجربیات دیگر کشورها در این زمینه اختصاص یافت. 

با توجه به اینکه همچنان در انتظار فایل صوتی و یا تصویری جلسات هستم انشا الله در آینده متن و صوت یا فیلم آنرا در همین پایگاه جهت استفاده سایر علاقمندان بارگذاری خواهم کرد.

لینک خبر

کارگاه آموزشی تربیت اقتصادی

اواخر شهریور ماه گذشته از طرف دست اندرکاران سایت وزین مدرسه اقتصاد دوره‌ای برای دانشجویان علاقمند به مباحث خارج از متن رشته اقتصاد به عنوان دوره آموزشی اقتصاد واقعی برگزار شد. با توجه به اهمیت و ضرورت مباحث تربیت اقتصادی، در این کارگاه بنده نیز دعوت شدم تا به ارائه بحثی پیرامون تربیت اقتصادی بویژه تجارب جهانی در این موضوع و نیز جایگاه آن در تمدن اسلامی و در نهایت آنچه دانشجویان می‌توانند در این زمینه انجام دهند بپردازم. خوشبختانه فایل های تصویری این جلسات توسط برگزارکنندگان منتشر شده است که علاقمندان را به مشاهده آنها و ارائه نظر در مورد مباحث دعوت می‌کنم.

لینک زیر:

simafekr.tv/0fa1875idattach.htm

چه آینده‌ای در انتظار اقتصاد ایران است؟

اخیرا به مطلبی در سایت دفتر مقام معظم رهبری برخوردم از استاد گرانقدر جناب دکتر پیغامی که بد ندیدم در این سایت هم بازنشر شود. محتوای موجود برایم تازگی نداشت به بیان‌های مختلف از دکتر شنیده بودم بحث از شیفت بخشی اقتصاد ایران به سمت اقتصاد دانش بنیان است و اینکه باید نسل آینده را در زمینه آموزش‌های فعلی برای چنین اقتصادی آماده کرد. اینجای بحث به نظرم بطور جدی باید در آموزش ها و تربیت‌های اقتصادی فعلی مدنظر قرار گیرد.

آینده‌ی مطلوب برای اقتصاد ایران چیست؟ یک اقتصاد صنعتی؟ یا یک اقتصاد دانش‌بنیان؟ وابستگی اقتصاد ایران به فروش نفت خام چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ سهم بخش‌های سنتی اقتصاد همچون کشاورزی، خدمات، صنعت و  انرژی در اقتصاد آینده چقدر باید باشد؟ این‌ها پرسش‌هایی است که پیش از پاسخ به آن‌ها باید به مقدماتی اشاره کرد.

اگر به تاریخ چند صدساله‌ی اخیر دقت کنیم، می‌بینیم که نخستین لوکوموتیو رشد اقتصادی جهان «کشاورزی» بوده است. این دوره قبل از انقلاب صنعتی و تقریبا پیش از قرن پانزدهم میلادی بود. حدوداً بین سال‌های ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ میلادی، «تجارت» لوکوموتیو رشد اقتصادی جهان شد. یعنی هر کشوری که تجارت مناسبی داشت، پیشرفته به حساب می‌آمد. اما از سال ۱۷۰۰ تا اواسط قرن بیستم این «صنعت» بود که محور اصلی پیشرفت شد. جالب اینکه بدانیم نخستین عرصه ای که انقلاب صنعتی از آن آغاز شد، صنعت ریسندگی و نساجی بود. پس از آن، صنعت بخار بود که در قطار و کشتی و سپس احتراق در موتور اتومبیل ظهور یافت و هریک موتور جهش اقتصادی شدند. تا این‌که دوره فناوری الکترونیک آغاز شد و صنایع الکترونیک اقتصاد و بلکه کل زندگی بشر را متحول ساخت. بشر از این تحولات علم و فناوری و محصولات جدید و متنوعی که می‌ساخت، موتوری برای پیشرفت پیدا کرده بود. نکته مهم این‌جاست که «کالا» و تولید بیشتر و ارزان‌تر، تمام همّ و غم انسان صنعتی شده بود. البته لابه‌لای این‌ها همیشه «خدمات» هم به‌عنوان تولیدی دوم انسان وجود داشته، اما این‌که خدمات تبدیل بشود به لوکوموتیو رشد و پیشرفت، مسأله‌ای است که در اواخر قرن ۲۰ و اوایل قرن ۲۱ با عنوان اقتصاد بی‌وزن و دقیق‌تر از آن «اقتصاد دانش‌بنیان» مورد توجه نخبگان دنیا قرار گرفت. اما چرا صنعت و کشاوزی علی‌رغم اهمیت و لزوم بهره‌مندی از آن‌ها دیگر نمی‌توانند و نباید محور انتخابی کشور برای پیشرفت باشند؟

اصلاح الگوی مصرف و رفتارهای مصرفی

تابستان گذشته حدودا مصادف با زمان ابلاغ سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف از طرف مقام معظم رهبری مدظله العالی قرار شد که یادداشتی در مورد این سیاست ها بنویسم که اواخر تیرماه هم در سایت دفتر درج شد. از انجا که مهمترین مسأله در اصلاح الگوی مصرف مباحث مربوط به فرهنگ سازی آن است بد ندیدم که این مطلب در این سایت هم بازنشر شود.

در ادامه عین مطلب از سایت khamenei.ir عیناً‌ می‌آید:

اقتصاد مقاومتی به معنای پدید آمدن وضعیتی در یک اقتصاد است که در برابر موانع و مشکلات داخلی و خارجی پایداری نموده و به رشد و پیشرفت خود در جهت اهداف عالیه‌اش ادامه دهد. عناصر اصلی یک اقتصاد مقاومتی را می‌توان با نگاهی به اهداف آن، نوع موانع و نیز الگوی حرکت شناسایی نمود. سبک زندگی اقتصادی از نظر فردی و اجتماعی می‌تواند بیانگر یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف و آسیب برای پیشرفت اقتصادی یک جامعه‌ی رشدیابنده باشد. ضمن این‌که قابلیت تبدیل شدن به یکی از نقاط قوت و پیش‌برنده‌ی اقتصاد را نیز دارد.

تجربیات جهانی مقاوم‌سازی اقتصاد

چند وقتی فرصت بروز رسانی این سایت پیش نمی‌آمد تا اینکه مطلب جالب توجه از دوست گرانقدرم جناب دکتر سید احسان خاندوزی در سایت مقام معظم رهبری در مورد اقتصاد مقاومتی نظرم را جلب کرد. این یادداشت اگرچه کل مطلب در مورد مقاوم یا شکننده بودن یک اقتصاد را باز نمی‌کند ولی شروعی برای مطالعات جدی‌تر در این زمینه است بویژه اینکه امکان طراحی شاخص‌ و محاسبه آن نیز برای این شکنندگی و مقاومت وجود دارد.

در ادامه یادداشت ایشان عینا نقل می‌شود: 

اقتصاد آسیب‌پذیر یا شکننده (vulnerable economy) که نقطه‌ی مقابل اقتصاد مقاومتی به‌شمار می‌رود، مفهومی است که حدود یک دهه از تولد آن در ادبیات اقتصادی می‌گذرد و در واقع چند سال پس از تجربه‌ی بحران مالی شرق آسیا در سال ۱۹۹۷ مورد توجه قرار گرفته است. بحرانی که مولود خطای راهبردی وابسته‌کردن بازارهای مالی به سرمایه‌گذاران خارجی بود و به سقوط چندساله‌ی اقتصادهایی منجر شد که در جهان به عنوان معجزه‌ی آسیایی شناخته می‌شدند.

التفات به مسأله‌ی آسیب‌پذیری یا مقاومتی بودن، نه تنها در سطح اقتصاد ملی بلکه در همان زمان در سطح بنگاه‌های اقتصادی نیز جدی گرفته شد. مقاله‌ی هامل و والیکانگاس (۲۰۰۳) در نشریه‌ی معروف دانشگاه هاروارد با نام «نیاز به مقاوم بودن» نمونه‌ای از پدید آمدن این هوشیاری بود. آغاز حصر غیر انسانی غزه در سال ۲۰۰۵ نیز بهانه‌ی دیگری بود که مسأله‌ی پرهیز از شکنندگی اقتصاد در شرایط حصر، به عنوان یک موضوع قابل تأمل مطرح و مقالات متعددی در این‌باره نگاشته شد؛ ازجمله مقاله‌ی صلاح رمضان محمد‌آغا (۲۰۱۱) پیرامون مدل مقاوم‌سازی اقتصاد غزه که در هشتمین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد و مالیه‌ی اسلامی ارائه گردید.

تبیین اقتصاد مقاومتی

 آقای دکتر دراین گفتگو بیشتر به دنبال دانستنی هایی درباره اقتصاد مقاومتی هستیم. اگر امکان دارد نظرتان را دراین باره بفرمایید و بگویید چه تعاریفی از اقتصاد مقاومتی میتوان ارائه داد؟
دکتر پیغامی: در ابتدا لازم می دانم نکته ای را عرض کنم. اگر بخواهیم به زبان علمی صحبت کنیم باید گفت که در ادبیات علمی دنیا گزارشات و مقالات علمی بسیاری است که در مورد مقاومت اقتصادی است. موسسات تحقیقاتی بزرگی گزارشات مطرحی را با عنوان کلمه (Solid) به معنای پایدار و محکم، تهیه می کنند. لذا اقتصاد مقاومتی یا به تعبیر اقتصاددانان دنیا solidarity economy یک اصطلاح غیرعلمی نیست که صرفا بار سیاسی داشته باشد. اگر افرادی معتقدند که این اصطلاح مربوط به علم اقتصاد نیست و در آن چنین کلید واژه وجود ندارد می توانند این واژه را در ادبیات علمی دنیا و کتابها و مقالات و حتی شاخصهایی که دارد ببینند.
و حتی در خصوص مقاومت کشورها ،می توان این را گفت که موسساتی چون Goldman sacks برای مقاومت کشورها شاخص هایی را طراحی کرده اند که براساس آنان می توان مقاومت یک کشور را مشخص کرد. بر همین اساس می توان گفت که ایران در پنج سال گذشته درجه استواری و اقتدارش چه تغیراتی کرده است. لذا از نظر کسی که با ادبیات علم اقتصاد آشناست، اصطلاح اقتصاد مقاومتی  چیزی دور از ذهن و غیرعلمی نیست.
حتی به فرض عدم آشنایی با ادبیات علم اقتصاد، براساس ملاک های عقلی می توان این مسئله را روشن کرد. به طور مثال در مورد یک ساختمان، بایستی به گونه ای آن را مقاوم سازی کرد که در مقابل تمامی تهدیدات از جمله زلزله، سیل و ... مقاوم باشد. آیا به لحاظ عقلی کشور را حتی اگر به لحاظ ژئوپلوتیکی در معرض تهدید و تحریم دشمن نباشد، نباید در عرصه های مختلف از جمله اقتصاد مقاوم سازی کرد؟

اهمیت تربیت اقتصادی در شرایط وجود فشار اقتصادی

اواخر دیماه مصاحبه‌ای با دکتر پیغامی در یکی از سایت‌های اینترنتی انجام شده است که به جهت تأکید مجدد ایشان بر تربیت اقتصادی و شکل‌دهی صحیح ادراکات مردم در اقتصاد اهمیت دارد. ایشان با بیان اینکه عرصه نرم افزاری اقتصاد از عرصه سخت افزاری آن بیشتر اهمیت دارد به ضرورت بحث فرهنگ‌سازی اقتصادی در شرایط وجود دشمنی و جنگ اقتصادی اشاره می‌کنند و بخصوص توجه جدی به تربیت در چهار عرصه اخلاق اقتصادی، فقه اقتصادی، عقاید اقتصادی و سواد اقتصادی را مورد تأکید قرار می‌دهند.

در ادامه این مصاحبه عیناً می‌آید.

به نظر شما ما اکنون در جنگ هستیم؟

بله.واقعیت این است که در تاریخ معاصر ایران و خصوصا از زمان انقلاب اسلامی ایران، و با قطع ید دشمنان این ملت، درگیر جنگ های متعدد در حوزه های مختلف بوده ایم. جنگ های امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی که در برهه هایی بعضی ازاین جنگ ها نمود بیشتری پیدا کرده. یعنی جنگ اول ما محسوب می شده است. در حال حاضر جنگ اول ما جنگ اقتصادی است. ضمن اینکه این جنگ از همان روزهای اولی انقلاب اغاز شده بود.

در حال حاضر مشکلات اقتصادی ما با این توضیحات چیست؟

خب عرصه اقتصادبرای کشوری مثل ما که نوپاست و درحال جهش اقتصادی و خروج از عقب ماندگی های مزمن ساختاری است،‌ بی مشکل نیست. مشکلات دو دسته مهم هستند، مشکلات واقعی اقتصاد و مشکلات ادراکی. مورد دوم مهم‌تر نیز است.

مثال می‌زنید؟

عرصه نرم افزاری اقتصاد بیش از بعد سخت افزاری و ملموس آن اهمیت دارد. ما از این بعد غفلت کرده ایم. امنیت یک چیز است و ادراک و حس امنیت چیزی دیگر. ما باید شاکله های ذهنی و ادراکی و رفتاری اقتصادی کشور را تدبیر و مدیریت کنیم. چهار عرصه را در این زمینه می تواند مطرح کرد. اول، عرصه اخلاق اقتصادی،‌مثلا در سبک زندگی، رفتارها، انصاف، انفاق، گذشت و ایثار که ممکن است در یک تعامل ساده ی روزمره بین افراد اتفاق بیافتد تا کم فروشی وغش در معامله و…

دوم حوزه فقه اقتصادی که مقوله بسیار مهم و تاثیر گذاری در جامعه اسلامی است. به عنوان مثال: آموزش و پرورش، رسانه های مکتوب،رسانه های تصویری و رسانه های صوتی را ملاحظه کنید. چقدر در مورد احکام خمس و رهن و امثالهم مطلب می شنوید؟

یعنی شما اعتقاد دارید مدرسه و رسانه ها در این عدم آشنایی مقصر هستند؟

ببینید. فرزندان ما از سنینی که قدرت تمییز خوب و بد را دارند، در اختیار مدرسه و محیط بیرونی قرار می گیرند. حال اگر مدرسه به آموزش فقه مبتلابه اقتصادی یک فرد مسلمان نپردازد، عملا فرزندان ما تا سنین بالاتر هیچ آگاهی از این امور نخواهند داشت.

سوم حوزه عقاید اقتصادی است، این مسئله ذیل حوزه کلام، عقاید و هستی شناسی است. در این حوزه نخست باید بدانیم خداوند یکی است و همین خداوند رازق است. باید صفت رزاقیت را با قلبمان حس کنیم. بدانیم و آگاه باشیم که یک ریال مال حرام چگونه گردش کرده و چه اثر تخریبی شدیدی در زندگی مان خواهد داشت.

این مشکلات از چه زمانی در اقتصاد ما پدید آمد؟

این نقصان مربوط به دوره معاصر تعلیم و تربیت ماست. آموزش در گذشته بدین صورت بود که همراه گلستان و بوستان، اندیشه ها و گرایشات اقتصادی تدریس می شد. اکثریت قریب به اتفاق کسبه ما با فقه اسلامی آشنا بودند.

تبیین اقتصاد مردمی

با توجه به فرمایش آقا در مورد تبیین اقتصاد مقاومتی در دانشگاه‌ها سلسله نشست‌هایی برای تبیین اجزاء آن در دانشگاه اصفهان برنامه‌ریزی شده است که قرار است بصورت ماهانه برگزار شود. نشست اسفندماه در موضوع جایگاه اقتصاد مردمی بود.

مرور بیانات آقا در مورد اقتصاد مردمی بسیار جالب توجه است:

«هر جائى که مسئولین کشور توانائى‌هاى مردم را شناختند و به کار گرفتند، ما موفق شدیم. هر جائى که ناکامى هست، به خاطر این است که ما نتوانستیم حضور مردم را در آن عرصه تأمین کنیم. ما مسائل حل نشده کم نداریم. در همه‌ى مسائل گوناگون کشور، مسئولین باید بتوانند با مهارت، با دقت، با ابتکار، راه‌هائى را براى حضور مردم پیدا کنند - همچنان که در عرصه‌ى بسیار دشوارِ جنگ این اتفاق افتاد، راه باز شد؛ کسانى توانستند راه را باز کنند - تا هر جوانى، هر پیرى، هر مردى، هر زنى که بخواهد در این کار بزرگ شرکت کند، راه برایش باز باشد. در زمینه‌هاى گوناگون هم میشود، در اقتصاد هم میشود. اقتصاد کشور، تولید کشور میتواند به وسیله‌ى همت مردم، با پول مردم، با ابتکارهاى مردم، با انگیزه‌هاى مردم، چندین برابر شکوفائى پیدا کند. سیاستهاى اصل 44 را که ما تدوین کردیم، بر اساس همین نکته بود»

ایشان ضمن بیان اصل و ضرورت اقتصاد مردمی یعنی اقتصادی که بر دوش مردم و بر پایة حضور و ابتکار مردم استوار می‌شود، تنها رسیدن به اهداف معین شده در سند چشم‌انداز و برنامه‌های توسعه را تحقق این امر می‌دانند. به عبارت دیگر در صورتی که نتوان اقتصاد را به معنای واقعی کلمه مردمی کرد امکان دستیابی به اهداف مورد نظر وجود ندارد.

اما سؤال مهمی که در اینجا وجود دارد آن است که یک اقتصاد را چگونه می‌توان مردمی کرد؟